Του Μιχάλη Λυχούνα
Hψήφιση του νόμου για την ισότητα στον γάμο δεν έφερε μόνο άχρηστη πολιτική αναστάτωση, της οποίας τα απόνερα έφθασαν στις απαράδεκτα φοβικές δηλώσεις του πρωθυπουργού πως δεν υπάρχει ζήτημα τεκνοθεσίας για τα ομόφυλα ζευγάρια και την απομάκρυνση διακεκριμένων επιστημόνων από την υποψηφιότητα για προεδρία επιτροπών στο Kοινοβούλιο, αλλά ανέδειξε τη ρηχότητα των σχετικών πρωτοβουλιών (στα όρια του εκσυγχρονιστικού αυταρχισμού) και την απουσία ουσιαστικού διαλόγου και προβληματισμού για πραγματικά ζητήματα της κοινωνίας.
Το σημαντικό βήμα της απόδοσης νομικών διαστάσεων στις συναισθηματικές σχέσεις ανθρώπων του ιδίου φύλου είχε ήδη γίνει από το 2015 με πρωτοβουλία της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ με το σύμφωνο συμβίωσης. Άρα η επανάληψη της συζήτησης για τη συγκεκριμένη ομάδα φανερώνει αποσπασματική ενασχόληση με έναν κεντρικό τομέα των σύγχρονων κοινωνιών που αφορά την οικογένεια και τη γονεϊκότητα εν γένει, όχι ένα υποσύνολο. Πρωτοβουλίες και νομοθετήματα στο γόνατο!
Τα δύο ζητήματα βρίσκονται στις δυτικές κοινωνίες του όψιμου καπιταλισμού (σε αυτές ανήκει και η Ελλάς) σε περίοδο σημαντικών αλλαγών που σχετίζονται τόσο με τις κοινωνικές συνθήκες και αντιλήψεις όσο και τις τεχνολογικές καινοτομίες.
Τι είναι όμως στις μέρες μας η οικογένεια; Υπάρχει ή υπήρξε άραγε ποτέ κάποια ιδεατή μορφή της ή πρόκειται για έναν ισχυρό δεσμό και θεσμό, που όμως αενάως μεταβάλλεται; Είναι η εικόνα της ετερόφυλης τετραμελούς πυρηνικής οικογένειας παγωμένη πέρα από χώρο και χρόνο; Σε πόσα εορταστικά τραπέζια δεν κάθονται με άνεση παιδιά από διάφορες οικογενειακές περιόδους των γονέων; Αυξάνονται ή όχι τα διαζύγια;
Στη βόρεια Ευρώπη και ιδιαίτερα στη Σκανδιναβία η πλειονότητα των παιδιών γεννιέται εκτός γάμου. Αυτό δεν σημαίνει πως δεν έχουν πάντοτε δύο γονείς, απλώς αυτοί, είτε συγκατοικούν είτε όχι, δεν θέλουν να συνάψουν οποιασδήποτε μορφής νομική σχέση. Το ίδιο αυξάνεται και ο αριθμός γυναικών που αποκτούν παιδιά μόνες, είτε με βιολογικά παραδοσιακές μεθόδους είτε με τη χρήση της τεχνολογίας. Τόσο οι ίδιες όσο και τα παιδιά τους δεν ανησυχούν για κοινωνικό αποκλεισμό και στίγμα. Αντιθέτως, πολλές γυναίκες αντιμετωπίζονται ως «αμαζόνες», που παίρνουν τη ζωή στα χέρια τους! Γιατί όμως να έχει τη δυνατότητα μια γυναίκα να κάνει πλήρη χρήση της τεχνολογίας (κατάψυξη ωαρίων, in vitro γονιμοποίηση και παρένθεση) χωρίς κανείς να συζητά τον ερωτικό της προσανατολισμό, αλλά αντίθετα να ενισχύεται ασφαλιστικά και θεσμικά (κάλυψη εξόδων και μοριοδότηση σε διορισμό), ενώ η επιθυμία ενός άντρα να γίνει γονιός μόνος να ταυτίζεται με συγκεκριμένες ερωτικές προσεγγίσεις;
Υπάρχει περίπτωση να μεταβληθεί αυτή η θεώρηση; Προφανώς! Απαιτείται όμως μια νέα πραγμάτευση της γονεϊκότητας, για την οποία το θεμελιώδες ερώτημα είναι αν οι έμφυλες διακρίσεις της (μητρότητα – πατρότητα) είναι βιολογικά καθορισμένες ή αποτελούν κοινωνικές κατασκευές. Άποψη του γράφοντος είναι πως ισχύει το δεύτερο και οι αλλαγές είναι ορατές. Από τον απόμακρο πατέρα των προηγούμενων δεκαετιών σε εκείνον που συμμετέχει (συχνά αδέξια και με πίεση, άλλοτε αυθόρμητα) στην καθημερινή φροντίδα των παιδιών και διαμορφώνει σχέσεις στενής οικειότητας. Χρειάζεται υποστήριξη και καλλιέργεια αυτός ο δρόμος; Αναμφισβήτητα! Είναι αναγκαία η εκπαίδευση του συνόλου των μαθητών Λυκείου στις ανάγκες και τις τεχνικές φροντίδας νεογνών και παιδιών (όπως άλλωστε και οικολογικής μαγειρικής και οικιακής οικονομίας). Θα μπορούσε αυτό να προκαλέσει και μιαν ανατροπή στην έμφυλα προκατειλημμένη προσέγγιση των δικαστηρίων για την ανάθεση της επιμέλειας των παιδιών σε περίπτωση διαζυγίου στη μητέρα; Πιθανό και ίσως αναγκαίο.
Οι κοινωνίες μας βρίσκονται σε πολυπαραγοντική δημογραφική κρίση, η οποία δεν σχετίζεται με την οικονομική κατάσταση (μια ακόμη ρηχή προσέγγιση σε ένα σημαντικότατο ζήτημα), και βιώνουν μια κρίση ατομικότητας (όχι υποχρεωτικά με αρνητικό πρόσημο). Σε αυτό το πλαίσιο η οικογένεια και η γονεϊκότητα βρίσκονται σε συνεχή αναζήτηση νέας αποστολής και επαναπροσδιορισμό. Η αποτυχία της κυβέρνησης να θέσει τα ουσιώδη και μεγάλα στο κέντρο της συζήτησης και η μετατροπή σε μείζον κάτι εντέλει δευτερεύοντος είναι στενάχωρη και φανερώνει την απουσία στρατηγικής και συνολικής προσέγγισης των ευρύτερων θεμάτων της κοινωνίας.
Αναμφισβήτητα η πρωτοβουλία για την ισότητα στον γάμο ήταν ένα θετικό βήμα, αν και έγινε με τη νοοτροπία του αριστερού παρεμβατικού δικαιωματισμού και όχι της φιλελεύθερης προσέγγισης της ΜΗ αρμοδιότητας του κράτους να ορίζει τις ανθρώπινες σχέσεις (π.χ. γιατί η διατύπωση να μην ήταν: «Ο γάμος συνάπτεται μεταξύ δύο προσώπων που δεν έχουν νομικό κώλυμα» και πρέπει να γίνεται αναφορά στο φύλο;). Έγινε όμως φοβικά, βιαστικά και όχι στο πλαίσιο ενός προβληματισμού για τις ανθρώπινες σχέσεις σε εκκοσμικευμένο περιβάλλον, τη γονεϊκότητα και τις προτεραιότητες των ανθρώπων για τη ζωή τους (καριέρα ή οικογένεια; κ.λπ.).
Μεγάλο πλεονέκτημα του καπιταλισμού είναι πως οι διάφορες προτάσεις μπορούν να συνυπάρχουν ως θετικά πρότυπα. Ας τα προσφέρει επιτέλους η κυβέρνηση ως μια δεξιά, φιλελεύθερη πρόταση εμπλουτισμού των μορφών συμβίωσης, απόκτησης και ανατροφής παιδιών. Μπορεί να λιγοστεύουμε, αλλά ο τόπος μας παραμένει εξαιρετικός και για να αγαπάς και να ανασταίνεις νέους ανθρώπους χωρίς στερεότυπα.
Πρώτη δημοσίευση: efsyn.gr