Της Χάιδως Κουκούλη-Χρυσανθάκη
Ως επίτιμη έφορος αρχαιοτήτων της Εφορείας Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων Καβάλας με 35 χρόνια υπηρεσίας στην προστασία των Μνημείων του Πολιτισμού στην Ανατολική Μακεδονία, στη μελέτη των οποίων εξακολουθώ να συμμετέχω, θεωρώ ότι αποτελεί καθήκον μου να διατυπώσω τις απόψεις μου για τα προβλήματα προστασίας υλικής και άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς που έχουν προκύψει στην πόλη της Καβάλας με την προγραμματισμένη οικοδομική παρέμβαση της Μητρόπολης Φιλίππων, Νεαπόλεως και Θάσου στο κτήριο αριθ.16. της οδού Κύπρου (ΕΙΚ.1).
Αναρωτιέμαι πώς Σύλλογος υπό διάλυση είχε το ηθικό δικαίωμα να αναιρέσει το 2003 τη δωρεά που ο ισχυρός το 1959 Σύλλογος Καπνεμπόρων Ανατολικής Μακεδονίας είχε προσφέρει ως «ἐς ἀεὶ» στέγη στον Σύνδεσμο των Φίλων Γραμμάτων και Τεχνών Καβάλας αναγνωρίζοντας το μέγεθος της προσφοράς του στην πνευματική ζωή της Καβάλας. Νομικό βέβαια δικαίωμα να τροποποιήσει τη δωρεά αποδείχθηκε ότι είχε ο Σύλλογος των Καπνεμπόρων, αλλά ο Σύνδεσμος Φίλων Γραμμάτων και Τεχνών Καβάλας εκφράζοντας τον σεβασμό του στον αείμνηστο Μητροπολίτη Φιλίππων Νεαπόλεως και Θάσου κ. Προκόπιο προτίμησε ως πνευματική φωνή της πόλης να θωρακίσει την «ἐς ἀεὶ» παραμονή του στο κτήριο με το ηθικό δικαίωμα που του εξασφάλιζαν η ιστορία του και οι δημόσιες δηλώσεις του Μητροπολίτου κ. Προκοπίου. Το καταξιωμένο ηθικό δικαίωμα της παραμονής της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών Καβάλας στο κτήριο ουδέποτε αμφισβήτησε ο μακαριστός σήμερα Μητροπολίτης Προκόπιος, ο οποίος στην ισόβια μητροπολιτική θητεία του στην Καβάλα είχε δώσει στην τοπική κοινωνία λαμπρά δείγματα ενσυναίσθητης συμπαράστασης στα «καλά έργα» της «θύραθεν» παιδείας και τέχνης.
Αντίστοιχη σχέση θερμής πνευματικής συμμετοχής στην πολιτιστική ζωή της Καβάλας έχει αναπτύξει και ο διάδοχός του νέος μητροπολίτης Φιλίππων Νεαπόλεως και Θάσου Σεβασμιότατος κ. Στέφανος. Η απόφασή του να υλοποιήσει την έκθεση των ιερών κειμηλίων της Μητρόπολης Φίλίππων Νεαπόλεως και Θάσου που είχε προγραμματίσει ο μακαριστός Προκόπιος ήταν επιβεβλημένη και αναμενόμενη από τη τοπική κοινωνία, ενοριακούς ναούς και ιδιώτες, που είχαν εμπιστευθεί στη Μητρόπολή τους πολλά από τα περιλαμβανόμενα σήμερα στη Συλλογή της Ιερά Κειμήλια.
Τα προβλήματα που προέκυψαν οφείλονται στη διεύρυνση του αρχικού προγράμματος του μακαριστού Μητροπολίτου Προκοπίου, το οποίο προέβλεπε ως εκθεσιακό χώρο του Κειμηλιαρχείου μόνο τον όροφο του υφιστάμενου κτηρίου. Το πρόγραμμα ωστόσο αυτό, το οποίο διασφάλιζε την αυτόνομη και αρμονική συνύπαρξη στο κτήριο της Μητρόπολης Φιλίππων Νεαπόλεως και Θάσου με τον Σύνδεσμο Φίλων Γραμμάτων και Τεχνών Καβάλας δυστυχώς δεν εφαρμόστηκε.
Ο νέος Μητροπολίτης Σεβασμιότατος κ. Στέφανος και το Μητροπολιτικό Συμβούλιο επέλεξαν τη διεύρυνση αυτού του αρχικού εκθεσιακού προγράμματος του Κειμηλιαρχείου. Αναλαμβάνοντας τον μουσειακό σχεδιασμό του νέου προγράμματος οι έγκριτοι αρχιτέκτονες-μουσειολόγοι Πάνος Τζώνος και Ματούλα Σκαλτσά, ομότιμοι καθηγητές αρχιτεκτονικής στην Πολυτεχνική Σχολή του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, πρότειναν για τη στέγαση του Κειμηλιαρχείου ουσιαστικά ένα νέο κτήριο, προσθέτοντας στους εκθεσιακούς και πολλαπλών χρήσεων χώρους.
Μια σύντομη δήλωση στην Τεχνική Έκθεση προβάλλει την κάτω από τον μεταλλικό μανδύα εξαφάνιση των αρχιτεκτονικών στοιχείων των όψεων του κτηρίου ως επιδίωξη ευμενούς ουδετερότητας του νέου κτηρίου προς το παρακείμενο κηρυγμένο ιστορικό διατηρητέο κτήριο, το Μέγαρο Τόκου.
Κατά την άποψή μου δεν πρόκειται για ουδέτερο αλλά για ένα προκλητικά επιδεικτικό μοναχικό κτήριο, το οποίο κλεισμένο στον εαυτό του δεν έχει -και δεν θέλει να έχει- σχέσεις με το δομημένο περιβάλλον του. Με τον όγκο του και τον μεταλλικό μανδύα του το νέο διώροφο κτήριο προβάλλει ανταγωνιστικά την παρουσία του στην τελείως διαφορετικού πολιτιστικού και ιστορικού πλαισίου οδό Κύπρου. Το βασικό ωστόσο πρόβλημα δεν είναι ούτε η μορφή του, ούτε η ένταξη του στο κηρυγμένο ιστορικό διατηρητέο δομημένο περιβάλλον της οδού Κύπρου με τα εξ κηρυγμένα ιστορικά διατηρητέα αρχιτεκτονικά μνημεία του τέλους του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα[1] (ΕΙΚ.3). Το μείζον πρόβλημα που προκύπτει είναι η εξαφάνιση του κτηρίου των Καπνεμπόρων και της Στέγης των Φίλων Γραμμάτων και Τεχνών που προϋποθέτει η ανέγερσή του.
Την παρουσία της Καβάλας στην ακμάζουσα ακόμη επεξεργασία και εμπορία του καπνού στην Ανατολική Μακεδονία και τη δυναμική του πολιτιστικού προσώπου που είχε αναπτύξει την ίδια περίοδο η πόλη με τη Στέγη του Συνδέσμου Φίλων Γραμμάτων και Τεχνών. Με τη σταδιακή μετά το 1970 λόγω της παρακμής του καπνεμπορίου απομάκρυνση των Καπνεμπόρων από τα γραφεία του ορόφου ο Σύνδεσμος Φίλων Γραμμάτων και Τεχνών με την συγκατάθεση του Καπνεμπορικού Συλλόγου επεξέτεινε κατά καιρούς πολιτιστικές δράσεις του και στον άνω όροφο, του κτηρίου, το οποίο τελικά ταυτίσθηκε με τη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών και αναδείχθηκε σε πολιτιστικό τοπόσημο της πόλης.
Ως αρχιτεκτονικός τύπος της αστικής μονοκατοικίας κατοικίας-γραφείων συνομιλεί ειρηνικά με τη γειτονική του κηρυγμένη ιστορική διατηρητέα οικία του Έλληνα καπνέμπορα Δημητρίου Τόκου και παραπέμπει στα αντίστοιχα κτήρια κατοικιών-γραφείων των Καπνεμπορικών Εταιρειών Herzog και VIX (ΕΙΚ.5).
Είναι κρίμα που δεν «είδαν» αυτό το κτήριο ούτε οι θεσμικά υπεύθυνες για την προστασία των Νεωτέρων Μνημείων της Ελλάδας Υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, των οποίων το Κεντρικό Συμβούλιο Νεότερων Μνημείων ενέκρινε ομόφωνα την αρχιτεκτονική μελέτη του διώροφου Κειμηλιαρχείου που το εξαφανίζει και απέρριψε ομόφωνα την Αίτηση Θεραπείας, η οποία επιχειρεί να το σώσει.
Κρίμα που και οι τοπικές θεσμικές οργανώσεις των αρχιτεκτόνων κάτω από το βάρος της καταλυτικής εγκριτικής απόφασης του Υπουργείου Πολιτισμού δεν βρήκαν τη δύναμη να συσπειρωθούν και να αντιδράσουν!
Το κτήριο της οδού Κύπρου 16 συγκεντρώνει όλες τις προδιαγραφές που προϋποθέτει η κήρυξή του βάσει του άρθρου 6 παραγρ.3α και 5β του Γενικού Οικοδομικού Κανονισμού και δεν καταργεί την έκθεση των Ιερών Κειμηλίων της Μητρόπολης Φιλίππων, Νεαπόλεως και Θάσου στον υφιστάμενο όροφο, όπως άλλωστε είχε αρχικά προγραμματισθεί. Η προσθήκη χαρακτηριστικών Εκκλησιαστικού Μουσείου στο Κειμηλιαρχείου στην οποία φαίνεται να καταλήγει το νέο εκθεσιακό πρόγραμμα αδικεί τη Μητρόπολη Φιλίππων Νεαπόλεως και Θάσου, η οποία δικαιούται ως η πρώτη Αποστολική Εκκλησία της Ευρώπης να διεκδικήσει στο εγγύς μέλλον την ίδρυση Εκκλησιαστικού Μουσείου ως μεγάλου έργου εθνικής και παγκόσμιας εμβέλειας.
Οι αρμόδιες Υπηρεσίες του Υφυπουργείου ο Μακεδονίας Θράκης έχουν τη δυνατότητα με την κήρυξη ως διατηρητέου του κτηρίου αριθ. 16 της οδού Κύπρου να αποτρέψουν την εξαφάνιση ενός αξιόλογου κτηρίου της νεοελληνικής αρχιτεκτονικής ενταγμένου σε κηρυγμένο ιστορικό διατηρητέο αρχιτεκτονικό τοπίο και φορτισμένου με την ιστορική μνήμη της πόλης και με την άυλη πολιτιστική ενέργεια του Συνδέσμου των Φίλων Γραμμάτων και Τεχνών Καβάλας, στον οποίο η Βόρειος Ελλάδα χρωστά ανάμεσα στα άλλα την ίδρυση του Φεστιβάλ αρχαίου δράματος στα αρχαία θέατρα Φιλίππων και Θάσου και η Θεσσαλονίκη το ξεκίνημα του Κρατικού Θέατρου Βορείου Ελλάδος.
[2] Έκθεση του έργου του αρχιτέκτονα Χρήστου Μπάτση, Καβάλα 11 Απριλίου 2008, Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Νομού Καβάλας 11 Απριλίου 2008