Ιστορίες ιδιωτικότητας, φιλανθρωπίας, αλλά και μυστικού έρωτα «κρύβονταν» μέσα στα περιστρεφόμενα ντουλάπια των αρχοντικών της οθωμανικής περιόδου στην Καβάλα. Ένα τέτοιο ξύλινο, κυλινδρικό, περιστρεφόμενο ντουλάπι με ράφια υπάρχει μέσα σε μια μικρή εσοχή στον δυτικό τοίχο του ισογείου, δίπλα στην Ποτίστρα, του Κονακιού του Μωχάμετ Άλι. Η εσοχή κλείνει με δύο ξύλινες πόρτες: Μια από την εσωτερική πλευρά του τοίχου και μία από την εξωτερική.
Θα αναρωτηθεί κανείς σε τι χρησίμευε αυτό το ντουλάπι. «Πρόκειται για μια επινόηση που επέτρεπε στις γυναίκες του σπιτιού να προμηθεύουν φαγητό στους άνδρες ή στους επισκέπτες χωρίς να έχουν οπτική επαφή μαζί τους. Ένα τέχνασμα όχι ιδιαίτερα λειτουργικό, δεδομένου ότι οι γυναίκες ήταν υποχρεωμένες να βγουν έξω από το ισόγειο του γυναικωνίτη, στον υπαίθριο περιφραγμένο χώρο μπροστά από την είσοδο, προκειμένου να τοποθετήσουν τα σκεύη με το φαγητό στη συγκεκριμένη εσοχή» είναι η απάντηση που δίνει η Φανή-Μαρία Τσιγκάκου, μέσα από τις σελίδες του βιβλίου «Μία περιήγηση στην Οικία Μωχάμετ Άλι (έκδοση του Ερευνητικού Κέντρου ΜΟΗΑ).
Περιστρεφόμενα ντουλάπια σε κονάκια και σε συσσίτια
Στα σπίτια της οθωμανικής εποχής, τα περιστρεφόμενα κυλινδρικά ντουλάπια αποτελούσαν ένα λειτουργικό στοιχείο που αφορούσε στο σερβίρισμα του φαγητού. Αυτά τα ντουλάπια, τα οποία σήμερα κινούν την περιέργεια κάποιου, που δεν είναι εξοικειωμένος με την ιστορία τους, ήταν συνήθως τοποθετημένα στον τοίχο μεταξύ της κουζίνας και των χώρων όπου έτρωγαν οι άνδρες, αλλά και σε σημεία του σπιτιού που έδειχναν προς τον δρόμο.
«Η ισλαμική πίστη, οι παραδόσεις και τα έθιμα, οδήγησαν στη δημιουργία αυτών των ειδικών χαρακτηριστικών στα σπίτια. Στα ευρύχωρα σπίτια, το ξύλινο περιστρεφόμενο ντουλάπι, που σχεδιάστηκε στον τοίχο ανάμεσα στην κουζίνα που βρισκόταν στη μεριά του χαρεμιού γυναικωνίτη (herimlik) και το τμήμα του ανδρωνίτη (selamlik), δημιουργήθηκε λόγω της ανάγκης διατήρησης της ιδιωτικότητας της γυναίκας» αναφέρει η καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Fatih Sultan Mehmet Vakif Universitesy, Mualla Yildiz, σε άρθρο της, με τίτλο: “The Transformation of Wood into Art in the Traditional Turkish House”.
Στις κατοικίες των μουσουλμάνων εκείνης της εποχής υπήρχε γυναικωνίτης και ανδρωνίτης και οι γυναίκες δεν επιτρεπόταν να έχουν οπτική επαφή με τους άντρες, με τους οποίους δεν είχαν συγγενική σχέση. Έτσι, οι γυναίκες έβαζαν τα σκεύη με το φαγητό στο περιστρεφόμενο ντουλάπι από την πλευρά της κουζίνας και οι άντρες τα έπαιρναν από την άλλη πλευρά, χωρίς να τις δούνε.
Τα ντουλάπια της φιλανθρωπίας
Τα περιστρεφόμενα ντουλάπια δεν εξυπηρέτησαν μόνο πρακτικούς λόγους, αλλά χρησιμοποιήθηκαν και για φιλανθρωπικούς σκοπούς, σύμφωνα με δημοσιεύματα τουρκικών εφημερίδων. Τέτοια ντουλάπια υπήρχαν και στους εξωτερικούς τοίχους αρχοντικών ή και συσσιτίων της εποχής. Από το φαγητό που μαγειρευόταν στα σπίτια ή τα συσσίτια, μια ποσότητα την έβαζαν στα περιστρεφόμενα ντουλάπια που έβλεπαν στον δρόμο. Το φαγητό αυτό προοριζόταν για τους άπορους, οι οποίοι μπορούσαν να το πάρουν χωρίς να ντρέπονται και χωρίς να θίγεται η αξιοπρέπειά τους, καθώς δεν μπορούσε να τους δει αυτός που προσέφερε και έτσι η ιδιωτικότητά τους παρέμενε ακέραιη.
Μια πύλη για τη μυστική αλληλογραφία των ερωτευμένων
Αν και στην οθωμανική περίοδο ήταν σχεδόν αδύνατον να συναντηθούν οι γυναίκες με τους άντρες, ο έρωτας πάντα έβρισκε τρόπο να «τρυπώσει» στις καρδιές τους. Πώς όμως θα μπορούσαν να επικοινωνήσουν δυο άνθρωποι που δεν επιτρεπόταν να συναντηθούν; Έρως τέχνας κατεργάζεται… Οι ερωτευμένοι πάντα έβρισκαν έναν τρόπο να επικοινωνήσουν ανταλλάσσοντας ραβασάκια. Μια «πύλη» για την επικοινωνία τους αποτέλεσαν τα περιστρεφόμενα ντουλάπια. Άφηναν τα ραβασάκια τους κάτω από τα πιάτα με το φαγητό που έβαζαν στα περιστρεφόμενα ντουλάπια και με τον ίδιο τρόπο έπαιρναν απάντηση συνοδευόμενη ενίοτε με ένα τριαντάφυλλο.
Λέγεται ότι κάποτε ένα πατέρας έπιασε την κόρη του την ώρα που έπαιρνε το ραβασάκι από το περιστρεφόμενο ντουλάπι και της είπε στα τουρκικά: “Ne dolap çeviriyorusun?” (Τι γυρίζεις το ντουλάπι;). Από τότε καθιερώθηκε στα τουρκικά η ιδιωματική έκφραση “dolap çevirmek” (γύρισμα του ντουλαπιού) που σημαίνει ότι κάποιος σκαρώνει κόλπα ή μηχανορραφίες.
*Πηγή: zougla.gr